विलोम (Antonyms)
एक़-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें 'विलोम शब्द' कहते हैं।
अत: विलोम का अर्थ है- उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाल़ा।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।
कुछ विलोम शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है-
(अ, आ)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
अमृत |
विष |
अथ |
इति |
|
अन्धकार |
प्रकाश |
अल्पायु |
दीर्घायु |
|
अनुराग |
विराग |
आदि |
अंत |
|
आगामी |
गत |
आग्रह |
दुराग्रह |
|
अनुज |
अग्रज |
आकर्षण |
विकर्षण |
|
अधिक |
न्यून |
आदान |
प्रदान |
|
आलस्य |
स्फूर्ति |
अर्थ |
अनर्थ |
|
अपेक्षा |
नगद |
अतिवृष्टि |
अनावृष्टि |
|
आदर्श |
यथार्थ |
आय |
व्यय |
|
आहार |
निराहार |
आविर्भाव |
तिरोभाव |
|
आमिष |
निरामिष |
अभिज्ञ |
अनभिज्ञ |
|
आजादी |
गुलामी |
अनुकूल |
प्रतिकूल |
|
आर्द्र |
शुष्क |
अल्प |
अधिक |
|
अनिवार्य |
वैकल्पिक |
अमृत |
विष |
|
अगम |
सुगम |
अभिमान |
नम्रता |
|
आकाश |
पाताल |
आशा |
निराशा |
|
अनुग्रह |
विग्रह |
अपमान |
सम्मान |
|
आश्रित |
निराश्रित |
अनुज |
अग्रज |
|
अरुचि |
रुचि |
आदि |
अंत |
|
आदान |
प्रदान |
आरंभ |
अंत |
|
आय |
व्यय |
अर्वाचीन |
प्राचीन |
|
अवनति |
उन्नति |
आदर |
अनादर |
|
आयात |
निर्यात |
अनुपस्थित |
उपस्थित |
|
आलस्य |
स्फूर्ति |
अतिवृष्टि |
अनावृष्टि |
|
आस्तिक |
नास्तिक |
आलस्य |
स्फूर्ति |
|
आदर्श |
यथार्थ |
अच्छा |
साफ |
|
अच्छा |
सुन्दर |
अजीब |
अनोखा |
|
अक्सर |
कभी कभार |
अनुमति देना |
मना करना |
|
अमावस्या |
पूर्णिमा |
अस्त |
उदय |
|
अनुलोम |
प्रतिलोम |
अनुरक्ति |
विरक्ति |
|
अमर |
मर्त्य |
अग़्नि |
जल |
|
अल्पसंख्यक |
बहुसंख्यक |
आधुनिक |
बहुसंख्यक |
|
आधुनिक |
प्राचीन |
आगामी |
विगत |
|
आचार |
अनाचार |
आत्मा |
पपरमात्मा |
|
आदान |
प्रदान |
आयात |
निर्यात |
|
आकाश |
पाताल |
आग्रह |
अनाग्रह |
|
आकीर्ण |
विकीर्ण |
आधार |
आधेय |
|
आसक्त |
अनासक्त |
आभ्यन्तर |
बाह्म |
|
अतिथि |
आतिथेय |
आदत्त |
प्रदत्त |
|
आना |
जाना |
आहान |
विसर्जन |
|
अदोष |
सदोष |
अनाथ |
सनाथ |
|
अनुरक्ति |
विरक्ति |
अराग |
सुराग |
|
अस्वस्थ |
स्वस्थ |
अगला |
पिछला |
|
अवनि |
अम्बर |
अनाहूत |
आहूत |
|
अतुकान्त |
तुकान्त |
अत्यधिक |
अत्यल्प |
|
अधः |
उपरि |
अधुनातन |
पुरातन |
|
अनुग्रह |
विग्रह |
अर्पित |
गृहीत |
|
अर्जन |
वर्जन |
अपेक्षा |
उपेक्षा |
|
अधम |
उत्तम |
अंगीकार |
अस्वीकार |
|
अज्ञ |
विज्ञ |
अघ |
अनघ |
|
अकाल |
सुकाल |
अर्थी |
प्रत्यर्थी |
|
अनैक्य |
ऐक्य |
अंत |
अनंत |
|
अचर |
चर |
अर्वाचीन |
प्राचीन |
|
आवश्यक |
अनावश्यक |
आधुनिक |
प्राचीन |
|
आदि |
अनादि |
आगत |
अनागत |
|
आश्रित |
निराश्रित |
आरोह |
अवरोह |
|
आवृत |
अनावृत |
आस्था |
अनास्था |
|
आकुंचन |
प्रसारण |
अवर |
प्रवर |
|
अकाम |
सुकाम |
अन्तरंग |
बहिरंग |
|
अर्पण |
ग्रहण |
अवनति |
उन्नति |
|
अति |
अल्प |
अनेकता |
एकता |
|
अनित्य |
नित्य |
अतल |
वितल |
|
अधिकारी |
अनाधिकारी |
अंतर्मुखी |
वहिर्मुखी |
|
अश्रु |
हास |
अभिज्ञ |
अनभिज्ञ |
|
अग्र |
पश्च |
अपमान |
सम्मान |
|
अथ |
इति |
अन्तर्द्वन्द्व |
बहिर्द्वन्द्ध |
|
अपना |
पराया |
अनेक |
एक |
|
अवनत |
उन्न्त |
अजेय |
जेय |
|
अदेय |
देय |
आशा |
निराशा |
|
आग्रही |
दुराग्रही |
आतुर |
अनातुर |
|
आकर्षण |
विकर्षण |
आधार |
निराधार |
|
आच्छादित |
अनाच्छादित |
आभ्यन्तर |
बाह्रय |
|
आगम |
लोप |
आगामी |
विगत |
|
आदिष्ट |
निषिद्ध |
आलोक |
अंधकार |
(इ, ई)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
इच्छा |
अनिच्छा |
इष्ट |
अनिष्ट |
|
ईद |
मुहर्रम |
ईश्वर |
जीव |
|
इच्छित |
अनिच्छित |
इहलोक |
परलोक |
|
इति |
अथ |
इसका |
उसका |
|
ईषत |
अलम |
इकट्ठा |
अलग |
|
ईश |
अनीश |
|
|
(उ, ऊ,)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
उदात्त |
अनुदात्त |
उधार |
नकद |
|
उन्नति |
अवनति |
उदघाटन |
समापन |
|
उन्मीलन |
निमीलन |
उत्तरायण |
दक्षिणायन |
|
उर्ध्व |
निम्न |
उऋण |
ऋण |
|
उन्मुख |
विमुख |
उद्यम |
निरुद्यम |
|
उपस्थित |
अनुपस्थित |
उर्ध्व |
अधो |
|
ऊपर |
नीचे |
उत्तीर्ण |
अनुत्तीर्ण |
|
उपचार |
अपचार |
उपमेय |
अनुपमेय |
|
उपमा |
अनुपमा |
उपाय |
निरुपाय |
|
उपयोग |
दुरूपयोग |
उत्तम |
अधम |
|
उग्र |
सौम्य |
उपसर्ग |
प्रत्यय |
|
उर्ध्वगामी |
अधोगामी |
ऊँच |
नीच |
|
उपकार |
अपकार |
उदार |
अनुदार |
|
उदय |
अस्त |
उत्तीर्ण |
अनुत्तीर्ण |
|
उधार |
नकद |
उत्थान |
पतन |
|
उत्कर्ष |
अपकर्ष |
उत्तर |
दक्षिण |
|
उद्यमी |
आलसी |
उर्वर |
ऊसर |
|
उत्तम |
अधम |
उपसर्ग |
प्रत्यय |
|
उदार |
कृपण |
उत्कृष्ट |
निकृष्ट |
|
उपयोग |
दुरूपयोग |
उत्कर्ष |
अपकर्ष |
|
उत्साह |
निरुसाह |
उद्यमी |
निरुद्यम |
|
उपयुक्त |
अनुपयुक्त |
उच्च |
निम्र |
|
उद्धत |
विनीत |
उदयाचल |
उस्ताचल |
|
उत्तरायण |
दक्षिणायन |
उधार |
नकद |
|
उपभुक्त |
अनुपभुक्त |
|
|
( ए, ऐ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
एड़ी |
चोटी |
एेतिहासिक |
अनैतिहासिक |
|
एकता |
अनेकता |
एकत्र |
विकर्ण |
|
एक |
अनेक |
ऐसा |
वैसा |
|
एकल |
बहुल |
ऐहिक |
पारलौकिक |
|
ऐश्वर्य |
अनैश्वर्य |
एकाग्र |
चंचल |
|
ऐक्य |
अनैक्य |
|
|
( ओ, औ )
|
शब्द |
विलोम |
|
ओजस्वी |
निस्तेज |
|
औपचारिक |
अनौपचारिक |
|
औचित्य |
अनौचित्य |
|
औपन्यासिक |
अनौपन्यासिक |
(क)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
कल |
आज |
क्रम |
व्यक्तिक्रम |
|
कनीय |
वरीय |
कार्य |
अकार्य |
|
कठिन |
सरल |
क्रूर |
अक्रूर |
|
कुकृति |
सुकृत्य |
कलुष |
निष्कलुष |
|
कुख्यात |
विख्यात |
कनिष्ठ |
ज्येष्ठ |
|
कपूत |
सपूत |
कृष्ण |
शुक्ल |
|
कुसुम |
वज्र |
कलंक |
निष्कलंक |
|
कदाचार |
सदाचार |
कर्कश |
सुशील |
|
कसूरवार |
बेकसूर |
कटु |
मधुर |
|
क्रिया |
प्रतिक्रिया |
कृतज्ञ |
कृतघ्न |
|
कड़वा |
मीठा |
क्रुद्ध |
शान्त |
|
क्रय |
विक्रय |
कर्म |
निष्कर्म |
|
कीर्ति |
अपकीर्ति |
कुरूप |
सुरूप |
|
करुण |
निष्ठुर |
कायर |
निडर |
|
क्रूर |
अक्रूर |
कृत्रिम |
प्रकृत |
|
कर्मण्य |
अकर्मण्य |
कोप |
कृपा |
|
कठोर |
कोमल |
कृष्ण |
शुक्ल |
|
कनिष्ठ |
ज्येष्ठ |
कपटी |
निष्कपट |
|
कुटिल |
सरल |
क्रोध |
क्षमा |
|
कृपण |
दाता |
कर्मठ |
अकर्ममण्य |
( ख )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
खिलना |
मुरझाना |
खुशी |
दुख |
|
खेद |
प्रसन्नता |
ख्यात |
कुख्यात |
|
खगोल |
भूगोल |
खुला |
बन्द |
|
खंडन |
मंडन |
खल |
सज्जन |
|
खाद्य |
अखाद्य |
खीझना |
रीझना |
|
खरा |
खोटा |
|
|
( ग )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
गोचर |
अगोचर |
गमन |
आगमन |
|
गद्य |
पद्य |
ग्राम्य |
शिष्ट |
|
गम्भीर |
वाचाल |
गृहीत |
त्यक्त |
|
गणतन्त्र |
राजतन्त्र |
गृही |
त्यागी |
|
गेय |
अगेय |
गर्मी |
सर्दी |
|
गीला |
सूखा |
गहरा |
छिछला |
|
गुण |
दोष |
गरीब |
अमीर |
|
गुप्त |
प्रकट |
गुरु |
शिष्य |
|
ग्रस्त |
मुक्त |
ग्राह्य |
त्याज्य |
|
गगन |
पृथ्वी |
गरल |
सुधा |
|
गृहस्थ |
संन्यासी |
गत |
आगत |
|
गुण |
दोष |
गमन |
आगमन |
( घ )
|
शब्द |
विलोम |
|
घर |
बाहर |
|
घृणा |
प्रेम |
|
घात |
प्रतिघात |
|
घरेलू |
बाहरी |
|
घटना |
बढ़ना |
|
घन |
तरल |
( च, छ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
चर |
अचर |
चाह |
अनचाह |
|
चोर |
साधु |
चिन्मय |
जड़ |
|
चल |
अचल |
चीर |
साधु |
|
चिरन्तन |
नश्वर |
चेतन |
अचेतन |
|
चढाव |
उतार |
चंचल |
स्थिर |
|
चतुर |
मूढ़ |
चिर |
अचिर |
|
छाँह |
धूप |
छली |
निश्छल |
|
छूत |
अछूत |
|
|
(ज, झ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
जीवन |
मरण |
जड़ |
चेतन |
|
जंगम |
स्थावर |
जटिल |
सरस |
|
जय |
पराजय |
जन्म |
मृत्यु |
|
ज्येष्ठ |
कनिष्ठ |
जागरण |
निद्रा |
|
ज्योति |
तम |
जल |
स्थल |
|
जीवित |
मृत |
जातीय |
विजातीय |
|
ज्वार |
भाटा |
जल्द |
देर |
|
ज्योतिर्मय |
तमोमय |
जागृति |
सुषुप्ति |
|
जोड़ |
घटाव |
जेय |
अजेय |
|
जीत |
हार |
जवानी |
बुढ़ापा |
|
जाग्रत |
सुषुप्त |
जाड़ा |
गर्मी |
|
जंगम |
स्थावर |
जाति |
कुजाति |
|
झूठ |
सच |
झोपड़ी |
महल |
( त, थ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
तुच्छ |
महान |
ताप |
शीत |
|
तम |
आलोक |
तीव्र |
मन्द |
|
तुच्छ |
महान् |
तिमिर |
प्रकाश |
|
तामसिक |
सात्त्विक |
तुकान्त |
अतुकान्त |
|
तरल |
ठोस |
ताना |
भरनी |
|
तारीफ |
शिकायत |
तरुण |
वृद्ध |
|
तृषा |
तृप्ति |
तृष्णा |
वितृष्णा |
|
तिक्त |
मधुर |
तीक्ष्ण |
कुंठित |
|
त्याज्य |
ग्राह्य |
तुल |
अतुल |
|
तृप्त |
अतृप्त |
थलचर |
जलचर |
|
थोड़ा |
बहुत |
थोक |
फुटकर |
( द )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
दिवा |
रात्रि |
देय |
अदेय |
|
दीर्घकाय |
कृशकाय |
दूषित |
स्वच्छ |
|
दुर्बल |
सबल |
दक्षिण |
वाम |
|
दाता |
याचक |
दिन |
रात |
|
देव |
दानव |
दुराचारी |
सदाचारी |
|
दुष्ट |
सज्जन |
दास |
स्वामी |
|
दोषी |
निर्दोषी |
दानी |
कंजूस |
|
दुरुप्रयोग |
सदुप्रयोग |
दुर्जन |
सज्जन |
|
दयालु |
निर्दय |
दुर्दान्त |
शांत |
|
दानव |
देव |
दुर्गन्ध |
सुगन्ध |
|
दिन |
रात |
दीर्घकाय |
कृशकाय |
|
दाता |
सूम |
दक्षिण |
वाम |
|
दृढ |
विचलित |
दुर्बल |
सबल |
|
दूषित |
स्वच्छ |
दुराशय |
सदाशय |
|
देय |
अदेय |
दिवा |
रात्रि |
|
दृश्य |
अदृश्य |
दुःशील |
सुशील |
|
दोष |
गुण |
|
|
( ध )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
धनी |
निर्धन |
ध्वंस |
निर्माण |
|
धर्म |
अधर्म |
धीर |
अधीर |
|
धूप |
छाँव |
धनी |
निर्धन |
|
धरा |
गगन |
धृष्ट |
विनीत |
(न)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
नूतन |
पुरातन |
नकली |
असली |
|
निर्माण |
विनाश |
निकट |
दूर |
|
निरक्षर |
साक्षर |
न्यून |
अधिक |
|
निन्दा |
स्तुति |
नागरिक |
ग्रामीण |
|
निर्मल |
मलिन |
निरामिष |
सामिष |
|
निर्लज्ज |
सलज्ज |
निर्दोष |
सदोष |
|
नगर |
ग्राम |
निर्दय |
सदय |
|
निष्काम |
सकाम |
निन्द्य |
वन्द्य |
|
नख |
शिख |
निषिद्ध |
विहित |
|
निद्रा |
जागरण |
निराकार |
साकार |
|
निश्छल |
छली |
नमक हराम |
नमक हलाल |
|
निषेध |
विधि |
निश्चेष्ट |
सचेष्ट |
|
नर |
नारी |
नैसर्गिक |
कृत्रिम |
|
नगद |
उधार |
नीरस |
सरस |
|
निर्गुण |
सगुन |
निर्जीव |
सजीव |
|
न्याय |
अन्याय |
नाम |
अनाम |
|
निरर्थक |
सार्थक |
नेक |
बद |
|
नैतिक |
अनैतिक |
निराशा |
आशा |
|
नया |
पुराना |
नित्य |
अनित्य |
|
नश्वर |
शाश्वत |
निर्दोष |
सदोष |
|
निन्दा |
स्तुति |
निरक्षर |
साक्षर |
|
निडर |
कायर |
नरक |
स्वर्ग |
|
निर्धन |
धनी |
नकल |
असल |
|
नास्तिक |
आस्तिक |
नकरात्मक |
सकरात्मक |
|
नेकी |
बदी |
|
|
( प, फ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
पतिव्रता |
कुलटा |
पाप |
पुण्य |
|
प्रलय |
सृष्टि |
पवित्र |
अपवित्र |
|
प्रेम |
घृणा |
प्रश्न |
उत्तर |
|
पूर्ण |
अपूर्ण |
परतंत्र |
स्वतंत्र |
|
प्रत्यक्ष |
परोक्ष |
पूर्व |
अपूर्व |
|
प्रात |
साय |
प्रकाश |
अंधकार |
|
पण्डित |
मुर्ख |
पक्ष |
विपक्ष |
|
प्रमुख |
सामान्य |
प्रारम्भिक |
अन्तिम |
|
प्रशंसा |
निन्दा |
परार्थ |
स्वार्थ |
|
पुरस्कार |
दण्ड |
पूर्ववर्ती |
परवर्ती |
|
परमार्थ |
स्वार्थ |
पुरुष |
कोमल |
|
प्रधान |
गौण |
प्रवृत्ति |
निवृत्ति |
|
प्राचीन |
नवीन |
प्राकृतिक |
कृत्रिम |
|
पुष्ट |
अपुष्ट |
परिश्रम |
विश्राम |
|
पूर्णता |
अपूर्णता |
प्रयोग |
अप्रयोग |
|
पठित |
अपठित |
पाश्चात्य |
पौर्वात्य |
|
प्रसाद |
विषाद |
पुण्य |
पाप |
|
परमार्थ |
स्वार्थ |
पात्र |
कुपात्र |
|
पतन |
उत्थान |
पराया |
अपना |
|
प्रज्ञ |
मूढ़ |
प्रशंसा |
निंदा |
|
पानी |
आग |
पुरातन |
नवीन |
|
पूर्ववत |
नूतनवत |
परार्थ |
स्वार्थ |
|
प्रजा |
राजा |
पुरुष |
स्त्री |
|
पराजय |
जय |
पता |
खोज |
|
पवित्र |
अपवित्र |
प्रख्यात |
अख्यात |
|
प्रतिकूल |
अनुकूल |
प्रलय |
सृष्टि |
|
प्रकट |
गुप्त |
पालक |
संहारक |
|
पूर्व |
उत्तर |
पूर्णिमा |
अमावस्या |
|
पूर्ण |
अपूर्ण |
परकीय |
स्वकीय |
|
पतनोन्मुख |
विकासोन्मुख |
प्रमुख |
गौण |
|
प्राची |
प्रतीची |
फूट |
मेल |
|
फायदा |
नुकसान |
फल |
निष्फल |
|
फूलना |
मुरझाना |
|
|
( ब, भ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
बाढ़ |
सूखा |
बुराई |
भलाई |
|
बन्धन |
मुक्ति |
बर्बर |
सभ्य |
|
बाह्य |
अभ्यन्तर |
बहिरंग |
अन्तरंग |
|
बलवान् |
बलहीन |
बढ़िया |
घटिया |
|
बैर |
प्रीति |
बद |
नेक |
|
बद्ध |
मुक्त |
बाढ़ग्रस्त |
सूखाग्रस्त |
|
बुरा |
अच्छा |
भूत |
भविष्य |
|
भोगी |
योगी |
भौतिक |
आध्यात्मिक |
|
भद्र |
अभद्र |
भाव |
अभाव |
|
भय |
निर्भय |
भूगोल |
खगोल |
|
भूलोक |
द्युलोक |
भेद |
अभेद |
|
भोग्य |
अभोग्य |
भला |
बुरा |
|
भिखारी |
दाता |
भारी |
हल्का |
(म)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
मानवता |
दानवता |
मृदुल |
कठोर |
|
मानव |
दानव |
मुख |
पृष्ठ |
|
मिलन |
विरह |
मृत |
जीवित |
|
मुनाफा |
नुकसान |
महात्मा |
दुरात्मा |
|
मान |
अपमान |
मित्र |
शत्रु |
|
मधुर |
कटु |
मिथ्या |
सत्य |
|
मौखिक |
लिखित |
मोक्ष |
बंधन |
|
मंगल |
अमंगल |
मितव्यय |
अपव्यय |
|
मूक |
वाचाल |
मसृण |
अमानवीय |
|
मीठा |
कड़ुवा |
मृदुल |
रुक्ष |
|
मालिक |
नौकर |
मलिन |
निर्मल |
|
मनुज |
दनुज |
मर्त्य |
अमर |
|
माता |
पिता |
मानक |
अमानक |
|
मूक |
वाचाल |
मरण |
जीवन |
|
मेहनती |
आलसी |
|
|
(य, र, ल)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
यश |
अपयश |
योग |
वियोग |
|
योगी |
भोगी |
यथार्थ |
कल्पित |
|
राजतन्त्र |
जनतन्त्र |
रत |
विरत |
|
रागी |
विरागी |
रचना |
ध्वंस |
|
रक्षक |
भक्षक |
राजा |
रंक |
|
राग |
द्वेष |
रूपवान् |
कुरूप |
|
रिक्त |
पूर्ण |
रात्रि |
दिवस |
|
रात |
दिन |
राम |
रावण |
|
रंगीन |
बेरंग |
रुग्ण |
स्वस्थ |
|
लघु |
गुरु |
लौकिक |
अलौकिक |
|
लिप्त |
अलिप्त |
लुप्त |
व्यक्त |
|
लायक |
नालायक |
लाभ |
हानि |
|
लिखित |
अलिखित |
लेन |
देन |
|
लौह |
स्वर्ण |
|
|
(व)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
विधवा |
सधवा |
विजय |
पराजय |
|
वसंत |
पतझर |
विरोध |
समर्थन |
|
विशुद्ध |
दूषित |
विषम |
सम |
|
विद्वान |
मूर्ख |
विवाद |
निर्विवाद |
|
विशिष्ट |
साधारण |
विस्तृत |
संक्षिप्त |
|
विशेष |
सामान्य |
बहिष्कार |
स्वीकार |
|
वृद्धि |
ह्रास |
विमुख |
सम्मुख |
|
वैतनिक |
अवैतनिक |
विशालकाय |
क्षीणकाय |
|
वीर |
कायर |
वृहत |
लघु |
|
व्यस्त |
अव्यस्त |
व्यवहारिक |
अव्यावहारिक |
|
विपत्ति |
सम्पत्ति |
वृष्टि |
अनावृष्टि |
|
वक्र |
सरल |
विशिष्ट |
सामान्य |
|
वियोग |
मिलन |
विधि |
निषेध |
|
वरदान |
अभिशाप |
विपन्न |
सम्पन्न |
|
विस्तार |
संक्षेप |
वृद्ध |
तरुण |
|
वादी |
प्रतिवादी |
विकास |
ह्रास |
|
विरह |
मिलन |
विष |
अमृत |
|
विरत |
निरत |
विकीर्ण |
संकीर्ण |
|
वैमनस्य |
सौमनस्य |
व्यस्त |
अकर्मण्य |
|
विक्रय |
क्रय |
विधवा |
सधवा |
|
व्यास |
समास |
विश्लेषण |
संश्लेषण |
|
विसर्जन |
अहान |
वैतनिक |
अवैतनिक |
|
विजय |
पराजय |
वन |
मरु |
|
विश्वास |
अविश्वास |
व्यर्थ |
अव्यर्थ |
|
विनीत |
उद्धत |
विपद |
सम्पद |
|
विशिष्ठ |
साधारण |
व्यय |
आय |
|
विस्तृत |
संक्षिप्त |
विख्यात |
कुख्यात |
|
विषाद |
आहद |
वन्य |
पालित |
|
विकर्ष |
आकर्ष |
वियोग |
संयोग |
|
विशेष |
सामान्य |
वक्र |
ऋजु |
|
विनाश |
निर्माण |
विशालकाय |
लघुकाय |
|
विसर्जन |
सर्जन |
|
|
(स)
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
सौभाग्य |
दुर्भाग्य |
साक्षर |
निरक्षर |
|
साधु |
असाधु |
सुजन |
दुर्जन |
|
सुपुत्र |
कुपुत्र |
सुमति |
कुमति |
|
सरस |
नीरस |
सच |
झूठ |
|
साकार |
निराकार |
सजीव |
निर्जीव |
|
सुर |
असुर |
संक्षेप |
विस्तार |
|
सरस |
नीरस |
सौभाग्य |
दुर्भाग्य |
|
सुगंध |
दुर्गन्ध |
सगुण |
निर्गुण |
|
सक्रिय |
निष्क्रय |
सफल |
असफल |
|
सज्जन |
दुर्जन |
संतोष |
असंतोष |
|
सावधान |
असावधान |
सबल |
निर्बल |
|
संधि |
विच्छेद |
स्वस्थ |
अस्वस्थ |
|
सुख |
दुःख |
सरल |
कठिन |
|
सुन्दर |
असुंदर |
स्वदेश |
विदेश |
|
शिक्षित |
अशिक्षित |
संजीव |
निर्जीव |
|
सदाचार |
दुराचार |
सम |
विषम |
|
सफल |
विफल |
सजल |
निर्जल |
|
स्वजाति |
विजाति |
सम्मुख |
विमुख |
|
सार्थक |
निरर्थक |
सकर्म |
निष्कर्म |
|
सुकर्म |
कुकर्म |
सगुण |
निर्गुण |
|
सबल |
दुर्बल |
सनाथ |
अनाथ |
|
सहयोगी |
प्रतियोगी |
स्वतन्त्रा |
परतन्त्रा |
|
संयोग |
वियोग |
सम्मान |
अपमान |
|
सकाम |
निष्काम |
साकार |
निराकार |
|
सुलभ |
दुर्लभ |
सुपथ |
कुपथ |
|
स्तुति |
निन्द |
स्मरण |
विस्मरण |
|
सशंक |
निश्शंक |
सन्तोष |
असन्तोष |
|
सुधा |
गर्ल |
संकल्प |
विकल्प |
|
संन्यासी |
गृहस्थ |
स्वधर्म |
विधर्म |
|
समष्टि |
व्यष्टि |
संघटन |
विघटन |
|
समूल |
निर्मल |
सत्कर्म |
दुष्कर्म |
|
सुमति |
कुमति |
संकीर्णि |
विस्तीर्ण |
|
सदाशय |
दुराशय |
समास |
व्यास |
|
स्वल्पायु |
चिरायु |
सुसंसगति |
कुसंगति |
|
सुपरिणाम |
दुष्परिणाम |
सखा |
शत्रु |
|
सौम्य |
असौम्य |
सुगम |
दुर्गम |
|
सुशील |
दुःशील |
स्थूल |
सूक्ष्म |
|
स्वामी |
सेवक |
सृष्टि |
प्रलय |
|
सन्धि |
विग्रह |
स्थिर |
चंचल |
|
सबाध |
निर्बाध |
सत्कार |
तिरस्कार |
|
स्वार्थ |
निस्वार्थ |
सापेक्ष |
निरपेक्ष |
|
सक्षम |
अक्षम |
सादर |
निरादर |
|
सलज्ज |
निर्लज्ज |
सदय |
निर्दय |
|
सुलभ |
दुर्लभ |
संकोच |
असंकोच |
|
सभ्य |
असभ्य |
सुदूर |
अदूर |
|
सभय |
निर्भय |
सामान्य |
विशिष्ट |
|
सुकाल |
अकाल |
सविकार |
निर्विकार |
|
सुबह |
शाम |
स्वप्न |
जागरण |
|
स्मरण |
विस्मरण |
संगत |
असंगत |
|
स्वदेशी |
परदेशी |
सुभग |
दुभग |
|
समाज |
व्यक्ति |
संग |
निःसंग |
|
स्वकीया |
परकीया |
सामान्य |
विशिष्ट |
( श, ह, क्ष, ज्ञ )
|
शब्द |
विलोम |
शब्द |
विलोम |
|
शूर |
कायर |
शयन |
जागरण |
|
शीत |
उष्ण |
शुभ |
अशुभ |
|
शुष्क |
आर्द्र |
शकुन |
अपशकुन |
|
शुक्ल |
कृष्ण |
श्र्वेत |
श्याम |
|
शासक |
शासित |
शयन |
जागरण |
|
श्रव्य |
दृश्य |
शोषक |
पोषक |
|
श्लील |
अश्लील |
शान्ति |
क्रान्ति |
|
शत्रु |
मित्र |
श्रीगणेश |
इतिश्री |
|
श्रद्धा |
घृणा |
श्यामा |
गौरी |
|
स्वर्ग |
नरक |
स्वीकृत |
अस्वीकृत |
|
स्वदेश |
विदेश |
स्वाधीन |
पराधीन |
|
स्तुति |
निंदा |
शुक्ल |
कृष्ण |
|
शिव |
अशिव |
श्वेत |
श्याम |
|
शरण |
अशरण |
शासक |
शासित |
|
षंड |
मर्द |
षंडत्व |
पुंसत्व |
|
ह्स्व |
दीर्घ |
हित |
अहित |
|
हर्ष |
शोक |
हिंसा |
अहिंसा |
|
हँसना |
रोना |
हास |
रुदन |
|
क्षर |
अक्षर |
क्षम्य |
अक्षम्य |
|
क्षुद्र |
विशाल |
क्षणिक |
शाश्वत |
|
क्षमा |
क्रोध |
क्षुद्र |
महत |
|
क्षमा |
दण्ड |
ज्ञान |
अज्ञान |
|
हार |
जीत |
|
|

0 Comments